Günlük hayatta birçok kişi aslında hiç farkında olmadan sık sık cinsiyetçi kelimeler kullanıyor. Biz de 8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nde Kadir Has Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları Araştırma Merkezi tarafından hazırlanan Toplumsal Cinsiyete Duyarlı Bir Yazım Rehberi makalesinden yararlanarak, bu konuya ışık tutmak istedik.
İşte toplumsal cinsiyete duyarlı kelimeler…
Meslekler Gruplarında “Kadın” Vurgusu Yapmayın
Birçok meslek grubunun sadece erkeklere özgü olduğu varsayılıyor. Durum böyle olunca, erkeklere özgü olduğu düşünülen bir meslekte bir kadın çalışıyorsa o mesleğin başına “kadın” ifadesi yerleştiriliyor. Kadın başbakan, kadın yönetici, kadın milletvekili ve kadın gazeteci gibi örnekleri çoğaltmak mümkün. Bu tür kullanımlar doğru değil. Mesleklerin önüne kadın kelimesi gelmemeli.
Bayan Değil Kadın!
Bayan kelimesi, kadını cinsel kimliğinden uzaklaştırıp erkek egemen zihniyetin dile yansımasını ortaya koyar. Yaygın olarak kullanılan bayan kelimesi, daha edepli ve kibar bir kullanım biçimi değil. Ayrıca kadın kelimesi; sakıncalı, kirlenmiş ve bakire olmayan anlamlarıyla kullanılmamalı.
Adam Kelimesine Dikkat!
Birçok atasözü ve deyimde “adam” kelimesi insan ifadesinin yerine koyularak, örtük olarak kadının görünmez olmasına neden oluyor. Örnek vermek gerekirse “adam başı, adam yerine koymak ve adamına göre davranmak” deyimlerinden söz edebiliriz. Bu gibi deyimlerde bahsedilen adamlık olgusu aslında insanlık olgusudur ve kadın bu durumda tamamen yok sayılan bir konumdadır.
Ayrıca yine, “adam” kelimesi erkeklerin daha güçlü, daha iyi, daha heybetli bir algı yaratmasını sağlayan ifadelerde sıklıkla kullanılıyor. Örneğin “adam olmak, adam etmek ve adamakıllı” gibi ifadeleri kullanmak hiç doğru değil.
Kız Kelimesi Hiçbir Durumda Olumsuz Durumu Çağrıştırmaz
Kız kelimesi; utanmayı gerektiren, güçsüzlük ve zayıflık durumlarını hiçbir şekilde içinde barındırmaz. “Kız gibi, kız gibi kırıtmak, kız gibi gülmek, kız gibi koşmak ve kızlık soyadı tamamen kullanılmaması gereken ifadeler arasındadır.
“Er, Baba ve Oğlan” Kelimelerine Dikkat
İnsanlık tarihinden veya dünyada yaşayan herkesten bahsederken ademoğlu ve insanoğlu gibi kelimeler kullanılmamalıdır. Bu kelimeler kullanıldığında yine örtük olarak kadınların yok sayıldığı fark ediliyor. Bunların yerine insanlık tarihi kelimesi kullanılabilir. Ayrıca “sözünün eri ve er sözü” ifadeleri de kadınları dışlayan ifadeler arasında yer alır. Bu kelimelerin yerine “söz tutan” kelimesi kullanılabilir. “Babalanmak” kelimesi de kullanılmaması gereken ifadelerden biridir. Bu ifadeyle erkekliği olduğundan daha heybetli bir durum gibi göstermek de doğru değildir.
Atasözleri Kullanımında Dikkatli Olun
Bazı atasözleri ve klişe ifadeler kadınları görünmez kılar. Bu kelime gruplarıyla, kadınlar sadece evde yaşayan veya ev işlerinden sorumlu kimse olarak tanımlanıyor olabilir. Örneğin, “evde kalmış”, “anasına bak kızını al”, “hanım hanımcık”, “yuvayı yapan dişi kuştur”, “hanım evladı”, “karı ağızlı”, “adam gibi adam” ve “erkek adam ağlamaz” gibi ifadeleri doğru bir kullanım değildir.
